Systeemverandering en gedragsverandering
Vooropgesteld: het is broodnodig om meer groene stroom op te wekken. In 2050 moet de uitstoot van broeikasgassen met 95% afgenomen zijn. Dat hebben we vastgelegd in het Klimaatakkoord. Van alle energie die we gebruiken in Nederland, is nu nog maar zo’n 12% hernieuwbaar. In dit tempo halen we het dus niet. Er moet keihard gewerkt worden aan extra opwek. Meer zonnepanelen, meer windmolens, meer andere duurzame bronnen.
Maar er is nog iets nodig. Twee dingen eigenlijk: systeemverandering en gedragsverandering.
De systeemverandering is meer technisch en organisatorisch van aard. We hebben het hier over elektrificatie. Over innovatieve technieken voor de opwek, de opslag en het verbruik van energie. Over nieuwe wet- en regelgeving. Over een transparante energiemarkt. Dingen waar je als individueel bedrijf ogenschijnlijk niet zoveel invloed op hebt.
Voor de gedragsverandering, het woord zegt het al, moeten we naar ons eigen gedrag kijken. Naar onze eigen manier waarop we met energie omgaan. Dat klinkt vervelend: moeten. Maar het biedt juist ook heel veel mooie kansen.
De balans tussen vraag en aanbod
Waarom zijn zowel die systeemverandering als die gedragsverandering nodig voor de energietransitie? Voor het antwoord daarop kijken we naar waar het mis gaat in het huidige, fossiele systeem. En daarin is misschien wel één ding het belangrijkst: grijze energie is maakbaar. Het is vraaggestuurd. Als we meer energie nodig hebben, kunnen de kolen- en gascentrales hun productie tijdelijk opschalen. En als we minder nodig hebben, kunnen ze weer afschalen.
Dat wordt echt anders op het moment dat we de stap maken naar veel meer groene energie. Dan zijn er momenten dat er veel aanbod is. Als de zon veel schijnt of als het heel hard waait bijvoorbeeld. Het huidige systeem piept en kraakt nu op dat soort momenten. Het hele elektriciteitsnet komt onder spanning te staan en kan het transport van al die stroom niet aan. Dat noemen we netcongestie. Ook schieten de energieprijzen ineens omlaag, omdat er een overschot aan aanbod is.
Bovendien zijn er in een systeem dat draait op groene stroom ook momenten dat het aanbod juist veel lager is dan de vraag naar energie. Bijvoorbeeld als de zon niet schijnt en de wind niet waait. Nu lossen we dat op door de productie van grijze stroom weer op te schalen. Maar daar willen we juist vanaf.
We moeten dus de slag maken van vraaggestuurd naar aanbodgedreven. De systeemverandering die daarvoor nodig is, houdt in dat we dat technisch en organisatorisch mogelijk maken. En de gedragsverandering? Die houdt in dat we de momenten waarom we onze energie verbruiken, onze vraag, veel meer gaan afstemmen op het aanbod.
.
Van CO2 neutraal naar fossielvrij
De afstemming van de vraag op het aanbod zorgt ervoor dat je energie verbruikt op het moment dat het ook daadwerkelijk geproduceerd wordt. Gelijktijdigheid noemen we dat. Door te streven naar 100% gelijktijdigheid kunnen we de overstap maken naar 100% fossielvrij. En dat is iets wezenlijks anders dan CO2 neutraal.
Als je CO2 neutraal bent, betekent het dat de hoeveelheid CO2 die je uitstoot onderaan de streep per jaar op nul uitkomt. Idealiter is dat doordat je helemaal geen CO2 uitstoot. Maar in de praktijk kun je het ook compenseren. Bijvoorbeeld door te investeren in duurzame bosprojecten. Of door zelf energie op te wekken met zonnepanelen, maar deze energie niet (allemaal) zelf te gebruiken. Je levert deze stroom dan terug naar het net. Je bent dan misschien op papier op jaarbasis wel CO2 neutraal. Maar je hebt wel degelijk nog fossiele brandstoffen nodig voor het laten draaien van je bedrijfsprocessen
Dat besef – dat er een verschil zit tussen CO2 neutraal en fossielvrij - begint langzaam door te sijpelen. Grote bedrijven als de NS en Microsoft sorteren daar zelfs al op voor in hun duurzaamheidsdoelstellingen. Waar deze doelen eerst gericht waren op het koersen op CO2 neutraal op jaarbasis, hebben ze nu doelstellingen gezet op fossielvrij. Een mooi streven!
Maar hoe bereik je dat dan?
De 3 stappen naar 100% gelijktijdigheid
De basis voor het stappenplan naar 100% gelijktijdigheid ligt in inzicht. In weten hoeveel energie je verbruikt en op welke momenten voor welke processen je dat doet. Als je dit inzicht hebt, kun je gaan verbeteren op verschillende manieren.
Stap 1: Gebruik de zon én de wind
Kies de juiste mix van zonne- en windenergie.
In de zomer en overdag is er meer zon. In de winter en ’s nachts is er meer wind. Deze twee duurzame bronnen zijn daarmee complementair aan elkaar. Door te kiezen voor een combinatie van zonne- en windenergie heb je doorgaans al een veel evenwichtiger aanbod. Je ziet dit mooi weergegeven in onderstaand energieprofiel van één van onze klanten die via onze Energiemarktplaats (zie kader onder dit artikel) zowel zonne- als windenergie afneemt. Naast zon en wind is er in dit voorbeeld nog een beetje grijze energie nodig. Dit aandeel kun je verkleinen door aan de slag te gaan met de tweede stap.
Stap 2: Verplaats je energieverbruik
Onderzoek hoe je jouw verbruik zoveel mogelijk kunt verplaatsen naar momenten met veel duurzame energie.
Wat kun je in je productieproces veranderen zodat het moment van energieverbruik verplaatst? Door te weten waar je allemaal energie voor nodig hebt, weet je ook wat écht tijdsgebonden is en wat je juist kunt verschuiven naar andere momenten. Naar momenten met een overvloed aan duurzame energie.
Zo hebben we met een bekende zorginstelling samen de bedrijfsprocessen van al hun locaties onder de loep genomen. We stuitten op een ogenschijnlijk kleine aanpassing, met een grote impact. Zij wasten altijd ’s nachts. Samen keken we: kunnen we die activiteit veel meer naar de dag halen? Zeker midden op de dag is dat aantrekkelijk. Je ziet dan dat er én meer duurzame opwek is én de stroom daardoor een -vaak zelfs fors- lagere prijs heeft. Daarmee creëer je een win-win situatie.
En er zijn tal van mogelijkheden; denk aan het laden van elektrische auto’s of sturen met je warmte en koeling om te schuiven in de energievraag naar momenten waar meer aanbod is van duurzame energie.
Stap 3: Sla energie op
Met energieopslag in batterijen kun je een overschot aan duurzaam opgewekte energie op een later moment verbruiken.
Tot slot zal er nog een klein deel in je energieverbruik zijn dat je niet perfect kunt afstemmen op het aanbod van dat moment. Daarvoor kun je kijken naar de mogelijkheden voor energieopslag. Sla duurzaam opgewekte energie die je niet direct kunt gebruiken op. Zo kun je deze op een later moment inzetten als er juist weinig of geen duurzame opwek is.
Batterijen vormen daarvoor momenteel de meest doorontwikkelde techniek. Maar er komen in de toekomst ook andere mogelijkheden voor, zoals waterstof voor de langere termijn opslag van duurzame energie. Uiteindelijk kun je energieopslag als flexibele duurzame energiebron zien
