Puzzelend naar een nieuw energiesysteem

De energietransitie: zie het als een grote, complexe puzzel. Als je één stukje neerlegt, beïnvloedt dat de positie van alle andere stukjes. Daarmee is de energietransitie niet alleen een technisch vraagstuk. Het nodigt ons nadrukkelijk uit om het integraal te benaderen. Welke impact hebben veranderingen binnen het energiesysteem op het sociale, economische, juridische en ruimtelijke domein?

De komende jaren staan we voor heel wat fundamentele keuzes. Elk met zijn eigen implicaties. Dat er zoveel keuzes zijn, heeft onder andere te maken met de grootte van de opgave waar we voor staan. Om het tastbaar te maken: in 2021 gebruikten we in Nederland 649 TWh energie. Bijna de helft hiervan werd gebruikt door de Nederlandse industrie. Die industrie heeft zo groot kunnen worden door de enorme hoeveelheden goedkoop aardgas die we hebben. Eén van de fundamentele vragen in de verduurzamingsslag is nu: leggen we het doel voor de hoeveelheid duurzame opwek op het niveau van de huidige industrie-omvang? Of gaat die industrie krimpen als energie bijvoorbeeld duurder wordt?

Het antwoord daarop kan ik uiteraard niet geven. Maar het illustreert wel dat er – buiten de techniek om - veel onzekerheden en afhankelijkheden in het energiesysteem zitten. Er zijn namelijk nog veel meer van dat soort fundamentele vraagstukken. Die vraagstukken kunnen we alleen oplossen door er met een integrale bril naar te kijken.

Marten van der Laan - Lector Systeemintegratie in de Energietransitie, Hanzehogeschool Groningen

Feit blijft dat we meer duurzame opwek nodig hebben. Momenteel is minder dan 10% van alle energie die we gebruiken afkomstig van hernieuwbare bronnen. Als we in 2050 op 100% willen staan, dan is er dus nog een flinke weg te gaan. Het goede nieuws is: dat kunnen we halen! We hebben genoeg zon, wind en warmte in Nederland om onze landelijke energiehuishouding te verduurzamen. En de technische mogelijkheden om dit daadwerkelijk te doen zijn volop in ontwikkeling. Toch is het makkelijker gezegd dan gedaan. Hernieuwbare energie heeft namelijk eigenschappen waar ons huidige energiesysteem niet op is ingericht. Het wordt lang niet altijd opgewekt op het moment dat het nodig is en op de plek waar het nodig is.”

Op weg naar het energiesysteem van de toekomst denken we dus niet alleen na over hoe we duurzame energie opwekken. Er spelen nog drie belangrijke andere vragen. Hoe zorg je voor balans in opwek en verbruik over dag- nacht- en seizoensritmes heen? Hoe breng je de energie van de plek waar het wordt opgewekt naar de plek waar het wordt gebruikt? Welke vorm kiezen we voor transport en opslag van energie? Al deze zaken hangen onderling samen.

Zo hebben we korte termijn opslag nodig om verschillen in dag- en nachtritme te balanceren. Daar kan stroomopslag in batterijen een rol in spelen. Maar er is ook lange termijn opslag nodig om seizoensritmes het hoofd te bieden: ’s zomers hebben we koelte nodig, ’s winters juist warmte. Dan moeten we goed nadenken over de vorm waarin we het opslaan: dat kan stroom zijn. Maar bijvoorbeeld ook biogas of waterstof; die laten zich makkelijker voor lange termijn opslaan.

Dan is er nog een logistieke uitdaging. Grote windparken aan zee wekken bijvoorbeeld veel stroom op die niet direct naast de deur afgezet kan worden. En middenin de stad kun je moeilijk hele zonnevelden aanleggen, terwijl daar de energiebehoefte groot is. In het transport speelt het elektriciteitsnet natuurlijk een rol. Maar ook daar is het van belang om na te denken over de vorm waarin we het opslaan en transporteren. Wat moeten we aanvullend bouwen om energie zo efficiënt mogelijk van A naar B te brengen? De optelsom van alle oplossingen vormt samen het nieuwe energiesysteem. Hoe dit systeem er precies uit gaat zien, is nog onduidelijk. Maar ik heb er vertrouwen in dat we ons daar samen een weg naartoe puzzelen.