De oorzaken van een vol stroomnet
Er is sprake van netcongestie als de vraag naar of het aanbod van elektriciteit groter is dan de hoeveelheid die het elektriciteitsnet kan transporteren. Vergelijk het met een file op de snelweg. Als er teveel auto’s tegelijkertijd de weg op willen, komt alles tot stilstand. Er is dan een mismatch tussen de beschikbare ruimte en de hoeveelheid die getransporteerd moet worden. Die mismatch is er ook op ons huidige stroomnet. Dit komt doordat we het stroomnet niet meer gebruiken zoals het bedacht was bij de aanleg. En dat heeft grofweg drie redenen.
Allereerst gebruiken we steeds meer stroom. Door de groei van onze bevolking en van onze welvaart. Maar ook door de elektrificatie die we doormaken. Steeds meer producten, systemen en processen maken gebruik van stroom. En die groei van ons stroomgebruik zal alleen maar verder doorzetten. Elektrificatie speelt namelijk een belangrijke rol in de energietransitie.
Daarnaast is het stroomnet gebouwd voor eenrichtingsverkeer: van de elektriciteitscentrale naar de gebruiker. Nu er steeds meer duurzame energie decentraal wordt opgewekt – bijvoorbeeld met zonnepanelen op daken van huizen en bedrijfspanden - wordt de stroom ook terug geleverd op het net. Dat is net alsof je van een eenbaansweg ineens tweerichtingsverkeer maakt. Dat kan nog goed gaan als het incidenteel gebeurt. Maar wanneer het op grote schaal plaatsvindt, is het een recept voor problemen.
Tot slot zijn de zwaartepunten van het stroomnet ook gebaseerd op die centrale productie. Vanuit een paar grote centrales wordt de stroom gedistribueerd naar alle delen van het land. De kabels bij de centrales zijn dik. De kabels in dunbevolkte gebieden zijn dun. Terwijl dat interessante gebieden zijn voor de productie van zonne- en windenergie. En daar is het lokale stroomnet dus niet op toegerust.
Netcongestie remt de duurzame energietransitie
Weer even terug naar de vergelijking met een file op de snelweg. Voor files zijn er op het eerste gezicht twee logische oplossingen: minder auto’s toelaten op de weg of de weg verbreden zodat er meer plek is. Om de netcongestie het hoofd te bieden, wordt er nu noodgedwongen voor gekozen om spreekwoordelijk minder auto’s de weg op te laten. En dat zorgt voor een rem op de energietransitie.
We willen meer duurzame stroom opwekken, maar worden tegengehouden door de beperkingen van het huidige elektriciteitsnet. In gebieden waarvan bekend is dat de netcapaciteit schaars is, mogen nu nagenoeg geen nieuwe duurzame energieprojecten gebouwd worden. Dat soort congestiegebieden zijn er steeds meer. Nederland is al grotendeels rood en oranje gekleurd op de capaciteitskaart. Ook al wil je dus je bedrijfsdak volleggen met zonnepanelen, je krijgt vaak geen toestemming meer van gemeente en netbeheerder om opgewekte energie terug te leveren aan het net.
Een ander effect is dat de duurzame energiecentrales die wel aangesloten zijn, kunnen worden uitgeschakeld op het moment dat ze teveel produceren. Schijnt er bijvoorbeeld veel zon op een dag, dan wordt er logischerwijs veel zonne-energie opgewekt. Maar als al die energie in één keer het net op stroomt, ontstaan er hoge spanningen die het huidige net niet aan kan. Zonne-installaties worden dan tijdelijk uitgeschakeld. Dat is niet alleen zonde van de misgelopen groene stroom. Het zorgt ook voor het mislopen van de inkomsten voor teruglevering die bijdragen aan een positieve business case voor zonnepanelen. En dat zorgt er weer voor dat bedrijven huiveriger worden om die investering te doen.
Laten we bovendien het belangrijkste niet vergeten. We hebben het in deze gevallen over te veel opwekken, maar dat is alleen te veel voor de lokale capaciteit van het net op specifieke momenten. Onderaan de streep hebben we helemaal geen overschot aan groene stroom. Het is juist véél te weinig. We kunnen het ons dus helemaal niet permitteren om bestaande duurzame energiecentrales uit te zetten of de aanleg van nieuwe projecten tegen te houden.
Verzwaren of veranderen?
De tweede op het oog logische oplossing voor files is het verbreden van de snelweg. Dat is waar netbeheerders op dit moment druk mee bezig zijn. Zij werken hard aan verzwaring van het elektriciteitsnet. Belangrijk werk. Maar het duurt nog jaren voordat alle benodigde verzwaringen zijn uitgevoerd. En we hebben geen tijd om daarop te wachten met verduurzamen.
Tijd dus om op zoek te gaan naar sluiproutes. Naar slimme manieren om van A naar B te komen. Oftewel: slimme manieren om meer groene stroom op te wekken binnen de mogelijkheden van ons huidige elektriciteitsnet. Want die zijn er zeker.
De routes om netcongestie heen
Je kunt er bijvoorbeeld voor zorgen dat je de stroom die je opwekt helemaal niet terug levert via het net, maar direct zelf inzet. Dat vergt wat flexibiliteit in de momenten waarop je stroom verbruikt. Maar daarmee sluit je direct mooi aan bij het energiesysteem van de toekomst. Een systeem dat ingericht is op het gegeven dat duurzame energie nu eenmaal volatiel is: soms is er veel en soms is er weinig.
Het afstemmen van je energieverbruik op de opwek noemen we gelijktijdigheid. Het streven is om de meest energie-intensieve processen gelijktijdig te laten plaatsvinden aan de meest zonnige uren overdag. Dat begint met inzicht: weten wanneer je de energie het best kunt gebruiken. Vervolgens kun je je bedrijfsprocessen in lijn brengen met de productiemomenten van groene stroom. Zorginstelling Philadelphia heeft zo haar organisatie flink weten te verduurzamen.
Produceer je toch meer dan je zelf kunt gebruiken? Ook dan zijn er meerdere mogelijkheden. Denk bijvoorbeeld aan tijdelijke opslag in batterijen. Zo kun je de stroom op een later moment alsnog gebruiken. Of zoek een afnemer voor de stroom bij jou in de buurt. Iemand die jouw overschot aan groene stroom direct kan gebruiken. Via een slimme marktplaats kun je die koppeling makkelijk maken.
Een andere optie is om de investering in een zonne-installatie minder risicovol te maken. Door een zonnecentrale te leasen in plaats van de financiering volledig zelf in te brengen, kun de business case voor een zonnecentrale zelfs zonder teruglevergarantie rondkrijgen. Zo heeft HAK het voor elkaar gekregen om in een netcongestiegebied toch hun dak vol te leggen met zonnepanelen én daar een goed rendement uit te halen.
Al met al hoeft netcongestie dus geen belemmering te vormen. Er zijn genoeg alternatieve, slimme routes om direct aan de slag te gaan met het verduurzamen van jouw energiehuishouding.
