In 2050 moet de uitstoot van broeikasgassen met 95% zijn afgenomen. Dat hebben we afgesproken in het Klimaatakkoord. Maar we hebben nog een lange weg te gaan. Van alle gebruikte energie in Nederland was volgens het CBS in 2020 nog maar 11,5% hernieuwbaar. We lopen daarmee achter in Europa. Het is duidelijk dat er keihard gewerkt moet worden aan extra opwek van hernieuwbare energie. Meer zonnepanelen, meer windmolens, meer andere duurzame bronnen. Het wordt echter ook steeds duidelijker dat simpelweg het meer opwekken van groene stroom niet genoeg is om fossiele energie uit te bannen. Ons huidige energiesysteem is namelijk niet ingesteld op het transport van de productiepieken die duurzame energie met zich meebrengt. Netbeheerders doen er alles aan om de capaciteit op het net zo snel mogelijk uit te breiden om dit op te kunnen vangen. Maar gaat dit snel genoeg? En hoe kunnen we blijven bouwen aan schone opwek in gebieden die met netcongestie kampen?
Netcongestie
In het huidige, vraaggestuurde fossiele systeem is het aanbod van energie maakbaar. Als we meer energie nodig hebben, kunnen de kolen- en gascentrales hun productie tijdelijk opschalen. Hebben we minder nodig, dan schalen ze weer af.
Groene stroom werkt anders. Het is wisselvallig en het wordt decentraal opgewekt. En daar is ons elektriciteitsnet niet op ingesteld. Als de zon veel schijnt of als het heel hard waait, is er een piek in de duurzame stroomproductie. Het elektriciteitsnet komt op die momenten onder spanning te staan en kan het transport van al die stroom niet aan. We lopen tegen de grenzen van ons huidige energienet aan: er is sprake van netcongestie.
Vergelijk netcongestie met een file op de snelweg. Als er teveel auto’s tegelijkertijd de weg op willen, komt alles tot stilstand. In dit geval is het wegennetwerk bovendien niet ingesteld op het veranderende verkeer. De zwaartepunten van het netwerk liggen namelijk in drukbevolkte gebieden – noem het de vijfbaanssnelwegen. In dunbevolkte gebieden is weinig transportcapaciteit, daar liggen de plattelandspaadjes. Terwijl deze plekken zich bij uitstek lenen voor de decentrale opwek van grote hoeveelheden zonne- en windenergie.
Het gevolg? Op steeds meer plekken in Nederland kunnen bedrijven geen aansluiting op het elektriciteitsnet krijgen. Bedrijven die willen verduurzamen met zonnepanelen, mogen de opgewekte stroom niet terugleveren via het net. Daardoor valt de aanleg van veel duurzame energieprojecten stil. Netcongestie vormt dus een vertragende factor in de energietransitie. En die vertraging kunnen we ons niet veroorloven.
Verzwaren
“De netbeheerders zijn druk bezig met het verzwaren van het net”, aldus René Raaijmakers, CEO Groendus. “Maar alleen verzwaren is niet genoeg. Het is hoog tijd om de markt te transformeren van vraaggestuurd naar aanbodgedreven. Daar is een systeemverandering voor nodig die we technisch en organisatorisch mogelijk moeten maken.” Groendus ontwikkelde hiervoor een innovatieve Energiemarktplaats (zie kader). “Dit doen we in de eerste plaats door lokale productie en onderlinge handel te stimuleren. Aanvullend is er sturing nodig op het gebruik van groene stroom wanneer het wordt opgewekt. Onze Energiemarktplaats biedt hiermee een interessante oplossing om netcongestie op regionaal niveau tegen te gaan.”
Gelijktijdigheid
De systeemverandering van vraaggestuurd naar aanbodgedreven valt of staat volgens Groendus met het streven naar gelijktijdigheid. En wel gelijktijdigheid in het verbruiken van duurzame energie op het moment dat het wordt geproduceerd. Hierin ligt direct een deel van de oplossing voor bedrijven die zelf stroom willen opwekken in een congestiegebied. “De stroom die je direct verbruikt hoeft namelijk niet het net op”, legt Raaijmakers uit. “Samen met onze klanten onderzoeken we grondig welk deel van je verbruik je kunt verplaatsen naar momenten waarin je veel opwekt. Daarmee ontzie je niet alleen het stroomnet, je realiseert ook serieuze besparingen voor je bedrijf. Dat vergt wat flexibiliteit in de momenten waarop je stroom verbruikt. Maar met de juiste gedragsverandering sluit je direct mooi aan bij het energiesysteem van de toekomst.”
Produceer je toch meer dan je zelf kunt gebruiken? Ook dan zijn er mogelijkheden, aldus de CEO van Groendus. “Denk bijvoorbeeld aan het omzetten van de groene stroom in andere vormen van energie zoals warmte of koeling en straks ook in waterstof. Daarbij wordt opslag in batterijen steeds relevanter om energie op een later moment alsnog te gebruiken. Of zoek een afnemer voor de stroom bij jou in de buurt. Iemand die jouw overschot aan groene stroom direct kan gebruiken. De Energiemarktplaats kan die koppeling makkelijk maken.”
Financieel interessant
Ook op andere manieren helpt Groendus bedrijven in gebieden met geen of beperkte netcapaciteit. Wanneer in een congestiegebied geen teruglevergarantie kan worden afgegeven, heeft dat invloed op de terugverdientijd van een zonnecentrale. Je verdient immers geen geld aan de stroom die je niet nuttig kan inzetten en dus ‘over’ hebt. Voor veel bedrijven een belangrijke reden om van een investering in zonnepanelen af te zien.
Toch zijn er in deze gebieden vaak volop mogelijkheden, aldus Raaijmakers: “Bedrijven vergeten vaak dat ze ook zonder risico een zonnecentrale kunnen realiseren. Door een zonnecentrale te leasen bijvoorbeeld.” Samen met groentemerk HAK heeft Groendus dit recent voor elkaar gekregen (zie kader). “Zonder teruglevergarantie hebben we hun dak vol gelegd met zonnepanelen. En ze halen er door een groot eigen verbruik nog een goed rendement uit ook.”
Raaijmakers vervolgt: “Een ander mooi voorbeeld is horecaleverancier Holland Food Service. Door netcongestie in Wijchem waar zij gevestigd zijn kunnen zij slechts beperkt stroom terugleveren. De maximale capaciteit om terug te leveren is 300 KW, terwijl de zonnecentrale met ruim 1600 panelen 500 KW kan opwekken. Om de capaciteit van het dak en de centrale optimaal te benutten, hebben we een dynamische vermogensregeling toegepast. De regeling zorgt ervoor dat Holland Food Service de eigen stroomopwekking volledig kan gebruiken. Daalt het eigen verbruik dan zorgt de regelaar ervoor dat de maximale netcapaciteit nooit wordt overbelast. Daar is niet alleen het klimaat bij gebaat. Bedrijven kunnen, zeker in de huidige markt, flink besparen door slim in te kopen op fors goedkopere momenten. Dit levert nu al een goede business case op. Als de congestie met enkele jaren is opgelost, wordt het financieel nog interessanter.
Groene stroom uitwisselen met je buren
Op de Groendus Energiemarktplaats worden vraag en aanbod van groene stroom aan elkaar gekoppeld. Het online platform vormt een nieuw energiesysteem. Dit werkt volgens het matchingprincipe van onder andere ‘Airbnb’ die koppelingen faciliteert tussen hun klanten zonder zelf de dienst te leveren. Op de marktplaats vinden zakelijke afnemers en producenten van groene stroom elkaar op basis van hun gebruik- en opwekprofielen. Zij handelen vervolgens rechtstreeks met elkaar, zonder tussenkomst van een traditionele energieleverancier.
Een goede afstemming van de vraag op het aanbod zorgt ervoor dat de opwekking en het verbruik van energie gelijktijdig plaatsvindt. Door te kiezen voor een combinatie van zonne- en windenergie, afgestemd op een persoonlijk verbruikersprofiel, ontstaat er doorgaans een evenwichtige energiehuishouding. Het grootste deel van het energieverbruik is dan met groene stroom gedekt.
Het deel dat moet worden aangevuld, wordt via de Energiemarktplaats (grijs) verrekend met de EPEX groothandelsmarkt. De marktplaats maakt precies inzichtelijk hoe groen en grijs het stroomverbruik echt is. Met die informatie worden vervolgens stappen gezet om het groene stroomverbruik te maximaliseren. Gebruikers worden actief gestimuleerd om hun verbruik te verplaatsen naar momenten dat er veel duurzame opwek beschikbaar is.
Zonnecentrale HAK
Op het dak van HAK realiseert Groendus een grote zonnecentrale, terwijl het gebied van deze locatie kampt met netcongestie. HAK betaalt hiervoor een maandelijkse leasevergoeding, waarbij zij ten minste 80% van de opgewekte zonnestroom vergoedt. Daarmee is Groendus in staat om het project te ontwikkelen. Rabobank zorgt voor de financiering van het vooruitstrevende project. Niet voor het eerst, want begin 2020 stelde de coöperatieve bank al ruim 20 miljoen euro beschikbaar voor duurzame zonnecentrales. De samenwerking is recent uitgebreid met nog eens 33 miljoen euro. Dankzij deze financieringen liggen er inmiddels al zonnepanelen op onder andere de daken van Makro en Praxis.
