Netbeheerder Liander ziet energie-opslag als een goede optie voor de benodigde flexibiliteit

• De energietransitie vraagt om meer flexibiliteit in het elektriciteitsnet, en batterijen spelen hierin een belangrijke rol.
• Batterijen zorgen niet alleen voor balans in het net, maar bieden ook mogelijkheden voor handelen op energiemarkten.
• Buurtbatterijen kunnen een mooie oplossing zijn, mits ze daadwerkelijk bijdragen aan lokaal energiegebruik.
• Hoewel batterijen het net kunnen ondersteunen, kunnen ze zonder goede aansturing ook piekbelasting veroorzaken.
• Een succesvolle inzet van batterijen vraagt om samenwerking tussen de landelijke en regionale netbeheerder, de lokale overheid en de aanvrager, zodat ze slim ingezet worden voor het energiesysteem.

De energietransitie vraagt om een flexibeler elektriciteitsnet waarin vraag en aanbod beter op elkaar aansluiten. Door deze ontwikkeling bewegen we van een centraal energiesysteem naar een meer decentraal systeem, en opslag van energie speelt hierin een belangrijke rol.

“In de toekomst wordt flexibiliteit alleen maar belangrijker,” zegt Henry. “Vanaf 2030 is steenkool niet langer toegestaan voor stroomproductie, terwijl er steeds meer windenergie bijkomt. Zonder opslagmogelijkheden worden de schommelingen in vraag en aanbod en de energieprijzen alleen maar extremer. Batterijen zijn nodig om het energiesysteem stabiel te houden en de energieprijzen laag.”

Henry: “Ik vraag je om je ogen dicht te doen. Stel je voor: het is midden in de nacht, een heldere avond. Je wilt koken, een gesprek voeren met je gezin. Maar je ziet niets, omdat er simpelweg geen stroom is. Dit is waar we op afstevenen als ons energiesysteem niet flexibel genoeg is. Tennet heeft de verantwoordelijkheid om die flexibiliteit te waarborgen, maar uiteindelijk ligt bij ons allemaal de taak om flexibiliteit in het systeem te brengen. Want betrouwbare energielevering is een must voor onze samenleving.”

Batterijen hebben minstens vier belangrijke eigenschappen waarmee ze ons energienet betrouwbaar en toekomstbestendig houden. Henry licht ze toe.

1. Balanceren van het elektriciteitsnet 

"Landelijk netbeheerder TenneT zorgt ervoor dat het energienet in balans blijft, rond een frequentie van 50 Hertz. Maar zodra vraag en aanbod gaan fluctueren, kan die frequentie onder druk komen te staan. Op dat moment kan een batterij bijspringen met ontladen of opladen. Dit is een kostenefficiënte manier om het net stabiel te houden.”

2. Handelen op de energiemarkten (arbitrage)

“Nog een voordeel van batterijen is dat je kunt handelen op de energiemarkten, arbitrage zoals we dat noemen. Op zonnige dagen produceert een zonnepark soms meer dan het direct kan verkopen. Een batterij achter de meter kan deze stroom opslaan en later verkopen wanneer de prijzen gunstiger zijn. Dit gebeurt op groothandelsmarkten zoals de day-ahead- en intraday-markten. Een batterij geeft je de kans om slim mee te bewegen op de dynamiek van de energiemarkten.”

3. Oplossen van netcongestie

"In de toekomst kunnen batterijen helpen om netcongestie tegen te gaan. Wordt een piek in het elektriciteitsnet verwacht, dan kan vooraf aan de batterij een signaal gegeven worden om stroom vrij te geven op het juiste moment. Zo wordt de piek afgevlakt en blijft het net stabiel.”

Toch zijn batterijen niet altijd de oplossing. “Is de congestie dermate ernstig, zoals in Utrecht met 20-uurspieken, dan is er te weinig tijd om de batterij tussendoor op te laden."

4. Beter benutten van bestaande aansluitingen

Door netcongestie krijgen veel bedrijven geen extra transportcapaciteit. Daarom benutten ze hun bestaande capaciteit het liefst optimaal met een batterij achter de meter. Henry: “Daarin zien wij een enorme groei. Bedrijven hoeven de batterij alleen te registreren. Een akkoord vanuit ons is niet nodig zolang de opslagcapaciteit onder de één megawatt blijft.”

Henry: “Op dit moment werken batterijen grotendeels alleen netondersteunend. Als de energieprijzen laag zijn, laden ze op, en tijdens de spitsuren ontladen ze om piekbelasting op het net te verminderen. Maar natuurlijk wil iedereen het liefst de batterij óók rendabel maken. Daarvoor moet je de batterij op meerdere markten inzetten, zoals op de onbalansmarkt [de handelsmarkt om het net stabiel te houden]. Je verdient dan niet alleen de kosten terug, maar ondersteunt ook het energiesysteem.”

“Batterijen helpen vaak om het energienet te ontlasten, maar niet altijd. Bij lage energietarieven kunnen ze juist massaal gaan laden om later tegen een hogere prijs te verkopen. Dit kan onverwachte pieken in de stroomvraag veroorzaken. Flexcontracten tussen netbeheerders en bedrijven bieden hiervoor een oplossing. Bedrijven kunnen in ruil voor een vergoeding tijdelijk

minder stroom afnemen tijdens piekmomenten, waardoor de belasting van het net vermindert.”

Bedrijven kunnen met de netbeheerder verschillende flexcontracten afsluiten om het elektriciteitsnet slimmer te benutten en congestie te verminderen. Belangrijke vormen van flexcontracten zijn:

• Capaciteitsbeperkend contract (CBC) – Hiermee spreek je af om tijdelijk minder stroom af te nemen of terug te leveren bij netcongestie. Meer info
• Biedplichtcontract – Bij congestie ben je verplicht om mee te bieden op een marktplatform. Meer info
• Capaciteitssturingscontract (CSC) – Zie dit als een CBC, maar dan specifiek voor batterijen. Zo kan er in een CSC onder andere overeengekomen worden dat gebruikers op piekmomenten slechts een beperkt vermogen uit hun batterijsystemen mogen gebruiken. Het CSC-contract is nog in ontwikkeling en wordt nog niet breed aangeboden. Meer info

Henry geeft nog een laatste belangrijke inzicht over dat je samenwerken niet moet onderschatten: “We werkten met Liander inmiddels al een paar jaar aan een energiehub en alles leek goed te passen. Totdat TenneT aangaf dat het voorgestelde niet in de bestaande regels paste. Dat was een eye-opener. Wat lokaal haalbaar lijkt, kan op landelijk niveau voor problemen zorgen – en andersom. Dit bracht ons een belangrijk inzicht: je moet met elkaar slim die puzzel leggen, want dan kan er vaak wél wat.”

Ook Liander leert door te doen. Om energieopslag verder te brengen, heeft Henry onderstaande vijf adviezen.

1. Slimme inzet van batterijen vraagt om goed overleg

“Energie-opslag is iets voor de vrije markt, niet voor netbeheerders. Maar het gebruik van batterijen moet wel in goede banen geleid worden. Om alles soepel in het systeem te laten passen is daarom bij grote projecten overleg nodig tussen de aanvrager, de regionale netbeheerder, de lokale overheid en TenneT.”

2. Flexibiliteit helpt op plekken met veel opwek en weinig vraag

"Op plekken waar veel duurzame energie wordt opgewekt maar waar weinig vraag is, heb je flexibiliteit nodig. Batterijen kunnen daar een hoop betekenen door pieken op te vangen en energie op te slaan voor later. En heb je een groep grote verbruikers bij elkaar, dan kan lokaal vraag en aanbod beter op elkaar afgestemd worden.”

“Hier is cable pooling ook een goede oplossing. Een windmolen, een zonnepark en een batterij delen samen één aansluiting op het stroomnet. Omdat zon en wind elkaar vaak aanvullen – als de zon schijnt, waait het minder en andersom – blijft de belasting op het net beter in balans. Ontstaat er toch een overschot? Dan slaat de batterij het op zodat opwekcongestie wordt voorkomen.”

3. Batterijen tegen congestie: geen one-size-fits-all oplossing

"De inzet van batterijen tegen netcongestie is een complexe puzzel. Het vraagt maatwerk. Stel, er is congestie op het net, dan wil je op dat moment de batterij ‘oproepen’. Maar dan moet die van tevoren opgeladen zijn én er moet zowel bij de regionale als de landelijke netbeheerder op het net genoeg ruimte zijn.”

“Vooral bij korte congestiepieken werken batterijen vaak goed. Maar houdt de druk op het energienet de hele dag aan, zoals in Utrecht, dan zijn andere oplossingen nodig.”

4. Stimuleer netbewuste nieuwbouw.

"Laten we bij nieuwbouw slim omgaan met energie. Alleen zonnepanelen verplicht stellen is niet genoeg, we moeten meer inzetten op energiebesparing zodat de belasting van het energienet zo klein mogelijk blijft. Oplossingen kunnen zijn collectieve warmte- en koudesystemen, thermische opslag en batterijen. Wat namelijk niet wordt verbruikt, hoeft ook niet getransporteerd of opgewekt te worden. Dan moet ik toch denken aan die oude Slankie-reclame: wat er niet aankomt, hoeft er ook niet af!"

5. Ook thuis efficiency achter de meter

Voor kleinere batterijen met een opslagcapaciteit van onder de één megawattuur kijkt Liander vooruit naar 2030. Tegen die tijd moeten financiële prikkels via de energietarieven huishoudens aanzetten tot slim gebruik van hun eigen opwek, met bijvoorbeeld een batterij.

Henry is overtuigd van de rol die batterijen spelen in de energietransitie: "Batterijen zijn belangrijk voor een stabiel en betrouwbaar energiesysteem én helpen om energiekosten te verlagen. Maar het succes ervan hangt af van hoe we ze inzetten. Laten we dit samen slim en doordacht aanpakken, zodat we het maximale eruit halen."