Gemeenten stemden eind 2019 met een overweldigende meerderheid in met het Klimaatakkoord. Om de doelstellingen daarvan te concretiseren en te behalen, werken zij binnen één van de 30 energieregio’s samen aan een Regionale Energie Strategie (RES). Gemeenten hebben zelf een grote rol
in de invulling en uitvoering van de RES’en. Naast beleidsmakers zijn zij namelijk zelf grootverbruikers van stroom. Er is bijvoorbeeld veel elektriciteit nodig voor straatverlichting, pompen, gemalen, gemeentelijke gebouwen, verkeersinstallaties en soms zelfs een deel van het openbaar vervoer. In totaal verbruiken gemeenten zo’n 2% van alle elektriciteit in Nederland. Door groene stroom in te kopen, kunnen ze dus flink bijdragen aan de energietransitie.
Aanbestedingsplichtig
Voor de inkoop van energie zijn gemeenten aanbestedingsplichtig. Dit brengt vastgestelde Europese aanbestedingsregels met zich mee, die soms als beperkend worden ervaren. Maar het geeft gemeenten ook de ruimte om duurzaamheidseisen te stellen aan energie-aanbieders. Van deze mogelijkheid wordt in de praktijk nog maar mondjesmaat gebruik gemaakt. Uit een rondgang van Groendus: in 2020 bleek dat maar 30 van de 282 onderzochte gemeentes in hun aanbesteding expliciet vroegen om écht groene stroom. Een iets groter deel (74 gemeenten) vroeg om met certificaten ‘vergroende’ stroom, in de volksmond inmiddels ook wel sjoemelstroom. Verreweg de meeste gemeenten (178) stelden helemaal geen duurzaamheidseisen. Een gemiste kans dus. Gelukkig voelen steeds meer gemeenten de druk om een voorbeeldfunctie voor verduurzaming te vervullen. Niet alleen door groene stroom te gebruiken. Maar ook door tegelijkertijd lokale opwek te stimuleren en zo bij de dragen aan de RES.
Dynamisch aanbesteden
Het overgrote deel van de aanbestedingen voor energie-inkoop bestaat uit standaard openbare aanbestedingsprocedures. Aangezien er maar een beperkt aantal grote energieleveranciers is, werkte dit tot nu toe prima. Maar intussen wordt lokale, kleinschalige, hernieuwbare energie steeds belangrijker. Het is daarmee logischer om afspraken met individuele producenten – groot en klein – te maken. Probleem: de standaard aanbestedingsprocedures lenen zich hier niet voor. Wat eerder nog niet mogelijk was, kan nu wel: energie dynamisch inkopen. Gemeenten kunnen hiervoor gebruik maken van een Dynamisch Aankoop Systeem (DAS). Dit is een digitaal proces voor het inkopen van leveringen die met regelmaat terugkeren. Een DAS heeft geen vaste inschrijfprocedure voor aanbieders, maar blijft openstaan. Zolang de DAS loopt, kunnen aanbieders die aan de eisen voldoen zich aanmelden. Zeven samenwerkende gemeenten uit Noord-Holland starten per 2023 met deze vernieuwende manier van inkopen van stroom. De gemeenten Haarlem, Zandvoort, Haarlemmermeer, Amstelveen, Aalsmeer, Uithoorn en Ouder-Amstel willen op deze manier hun energiebehoefte lokaal vervullen. Veel andere gemeenten volgen de ontwikkelingen op de voet en kijken over de schouders van het Noord-Hollandse samenwerkingsverband mee.
Matthijs Nijpels: “Onze marktplaats zorgt voor een zichtbare ontkoppeling van goedkope duurzame energie en dure fossiele energie”
Energiemarktplaats
Het platform dat gebruikt wordt, is de Groendus Energiemarktplaats. Op dit alternatieve handelsplatform komen vraag en aanbod van lokale, duurzame energie
samen. “Producenten bieden de stroom die zij opwekken aan via de Energiemarktplaats” legt Matthijs Nijpels, directeur van de Energiemarktplaats van Groendus, uit. “Dat kunnen windparken of zonneparken zijn, maar ook bedrijven met zonnedaken die een teveel aan stroom hebben. Vervolgens wordt het opwekprofiel van de producenten vergeleken met het verbruiksprofiel van de gemeentelijke aansluitingen. Zo zorgen we ervoor dat opwek en verbruik zoveel
mogelijk gelijktijdig plaatsvinden.” Nijpels stond aan de wieg van de huidige EPEX. Begin 2022 sprong hij over naar Groendus, om als directeur Energiemarktplaats verder te werken aan de energiemarkt van de toekomst. Het platform maakt het de gemeenten mogelijk om meerdere kleinere duurzame
producenten te contracteren. Die mogelijkheid was er eerder niet. Zoals in elke aanbesteding voor energie weegt de prijs erg zwaar. Om lokale opwek en afname extra te stimuleren, wordt in deze specifieke aanbesteding een fictieve toeslag berekend op basis van afstand. Dat vergroot de kans voor producenten uit de buurt om aan de gemeente te mogen leveren.
Gelijktijdigheid
Het sturen op gelijktijdigheid verzekert de gemeenten dat zij écht groene stroom afnemen. “Dit is fundamenteel anders dan het vergroenen van stroomverbruik met Garanties van Oorsprong”, licht Nijpels toe. “Het certificaat garandeert alleen maar dat een megawattuur ergens dat jaar in Europa groen is opgewekt. In de praktijk is het daarom vaak zo dat de daadwerkelijk gebruikte stroom alsnog met fossiele bronnen is opgewekt. En dat is precies waar we vanaf willen.”
Nijpels is enthousiast over het initiatief van de zeven gemeenten. “We zijn enorm blij dat deze groep gemeenten onze Energiemarktplaats betreden. Zij pakken daarmee het voortouw en geven heel mooi gestalte aan hun verantwoordelijke rol als regionale verbinder en inspirator. Bovendien bouwen zij mee aan een écht duurzaam en toekomstgericht energiesysteem. Wij bieden een marktplaats voor het rechtstreeks uitwisselen van uitsluitend groene energie. De prijzen zijn niet gekoppeld aan de prijzen voor fossiele brandstoffen, maar worden onderling bepaald door de opwekker en de afnemer. Alleen het restant wat niet duurzaam gelijktijdig afgenomen kan worden, wordt automatisch op de grijze energiemarkt ingekocht. Zo ontstaat een zichtbare ontkoppeling van goedkope duurzame
energie en dure fossiele energie.”
Ontkoppel groen en grijs
Uit het stopcontact zie je niet of de stroom die je gebruikt groen of grijs is. En ook aan de prijs kun je dat niet opmaken. Dat komt doordat op de Europese handelsmarkten voor stroom (EPEX) fossiele en duurzame stroom op één hoop worden verhandeld met ook maar één prijs. Die prijs wordt voor ieder uur van de dag vooruit bepaald door de prijsstelling van de duurste elektriciteitsbron die nodig is om aan de vraag van dat moment te voldoen. Gas wordt veel ingezet om het verschil tussen vraag en aanbod aan te vullen. Door speculaties over te verwachte tekorten is het bovendien momenteel veruit de duurste bron. De gasprijs die tot wel 17 keer hoger is dan begin 2021, is daarmee vaak prijsbepalend en zorgt ervoor dat ook de (groene) stroomprijzen torenhoog zijn. De prijs voor hernieuwbare stroom ligt een stuk lager en zou zo ook verkocht moeten worden. Dat kan alleen door de groene en de grijze stroommarkt ontkoppelen. De Groendus Energiemarktplaats doet precies wat hiervoor nodig is.
