Netcongestie oplossen? Trendwatcher Jan Willem Zwang ziet slimme oplossingen binnen handbereik

• In 2024 ontsnapte meerdere Nederlandse provincies twee keer op het nippertje aan een blackout. Jan Willem ziet dit uiteraard liever niet gebeuren, maar hij denkt ook dat een blackout de overheid wakker had kunnen schudden om actiever aan de slag te gaan met netcongestie.
• Alleen stroomkabels bijleggen is niet genoeg. Gelukkig zijn er nú al slimme oplossingen waarmee bedrijven voorkomen dat ze vastlopen op netcongestie.
• In de praktijk zijn er genoeg succesvolle voorbeelden. Een voorbeeld is flexibel energiegebruik, met name populair bij tuinders.
• Sommige oplossingen leveren ook geld op. Met een flexibele asset, zoals een batterij, kun je inkomsten genereren door de opgeslagen energie op meerdere energiemarkten tegelijk.
• GOPACS is een voorbeeld van zo’n energiemarkt. Met je batterij of warmte-krachtkoppeling kun je flexibel vermogen aanbieden en meeverdienen aan netbalancering.

Jan Willem: “Vorig jaar kroop Nederland twee keer door het oog van de naald. Begin september stond landelijk netbeheerder TenneT op het punt om de provincies Groningen, Drenthe en Overijssel tijdelijk volledig van het stroomnet af te schakelen om één grote blackout te voorkomen.” Gelukkig bleef die uit, maar Jan Willem merkt op: “Een blackout had voor onze overheid een signaal kunnen zijn om nu echt met netcongestie aan de slag te gaan. Want zij heeft nog te weinig aandacht voor dit probleem.”

Je hoeft maar een krant open te slaan om de ernst van de situatie te begrijpen: ons elektriciteitsnet piept en kraakt. Jan Willem zette wat opvallende voorbeelden op een rij:

• Enexis waarschuwt dat het verzwaren van je huisaansluiting 40 tot 70 weken duurt. “Wie een woning wil verduurzamen met bijvoorbeeld een warmtepomp, mag meer dan een jaar wachten op een zwaardere aansluiting. Dit remt gewoon de energietransitie.”
• Stedin moest tijdens de kerst aggregaten inzetten om aan de stroomvraag te voldoen.
• Netbeheerders overwegen om energie tijdens de spitsuren duurder te maken, zodat gebruikers hun gebruik gaan spreiden.

Jan Willem: “Het is te risicovol om erop te vertrouwen dat meer stroomkabels in de grond dé oplossing is voor netcongestie. Ook al investeert TenneT de komende tien jaar

€200 miljard in netuitbreiding.” Alsnog ziet Jan Willem de situatie positief in: “Er zijn al genoeg slimme oplossingen om het energienet te ontlasten, zonder dat er aanzienlijk meer kabels in de grond moeten.” Over welke slimme oplossingen heeft de trendwatcher het? Waarmee creëer je ruimte voor jouw organisatie zodat je meer stroom kunt gebruiken zonder de aansluiting te verzwaren?

• Bidirectioneel laden met de elektrische auto: “Bij bidirectioneel laden helpen elektrische auto's het net te ontlasten. Je auto gebruik je in feite als een mini-energiecentrale.” In het kort: tijdens piekuren levert je auto stroom terug aan het net. En als er veel duurzame stroom beschikbaar is, laad je hem weer op. Zo help je het net in balans te houden.
• Batterijen: “Door de dalende prijzen zijn batterijen nu betaalbare oplossingen om lokaal congestieproblemen op te lossen. Bedrijven kunnen hun piekbelasting afvlakken, energie opslaan en inspelen op prijsschommelingen.”
• Flexibel energiegebruik: “Tuinders werken al met ‘flextenders’ waarbij ze op piekmomenten minder stroom gebruiken of juist leveren voor een aantrekkelijke vergoeding.”
• Verdienmodellen: met ‘revenue stacking’ wordt de investering in een flexibele asset zoals een batterij aantrekkelijk. “Je flexibele asset laat je deelnemen aan verschillende markten. Denk aan de onbalansmarkt, de intraday handel en congestiemanagement via GOPACS.” Je bent dan niet afhankelijk van één inkomstenbron, maar combineert meerdere verdienmodellen. “Je haalt zo meer waarde uit dezelfde batterij, omdat je hem op verschillende markten tegelijkertijd inzet.”

Jan Willem Zwang tijdens de Inspiratiesessie bij voestalpine (maart 2025).

Onbalansmarkt: Regelmatig wijkt het totale voorspelde energiegebruik af van het werkelijke gebruik. In dit geval zorgt TenneT dat het net stabiel blijft door extra stroom te kopen of te verkopen via de onbalansmarkt.

Intraday handel: op deze markt kunnen leveranciers op kwartierbasis handelen en tot aan 30 minuten voor verbruik energie in- en verkopen.

GOPACS: een marktplaats waar vraag en aanbod van flexibel vermogen samengebracht worden. Netbeheerders gebruiken de tool om capaciteitstekorten op het elektriciteitsnet te verminderen.

Meer weten over alle verschillende energiemarkten en wie waar verantwoordelijk voor is? Wij leggen het je uitgebreid uit in dit artikel.

De GOPACS-markt is de plek waar netbeheerders proberen netcongestie op te lossen met biedingen. Maar die markt blijft nog behoorlijk onderbenut. Jan Willem: “In 2024 werd slechts 1,5 procent van alle congestieberichten ingevuld. Terwijl Nederland zo’n 250.000 grootverbruikersaansluitingen heeft, doen er nu nog maar zo'n 1000 mee op GOPACS. Dat is echt zonde, want heb je een grootverbruikersaansluiting van meer dan 1 MW? Dan liggen er kansen voor het oprapen. Met je batterij of WKK kun je flexibel vermogen aanbieden en meeverdienen aan netbalancering.”

Er wordt vaak gesproken over toekomstige oplossingen voor netcongestie, maar veel slimme toepassingen zijn allang in de praktijk te zien. Jan Willem liet ons een paar inspirerende voorbeelden zien waarbij batterijen en slimme energiesturing de redding waren.

• Rijksvastgoedbedrijf Utrecht: tijdens een grote verbouwing schroefde de netbeheerder – in overleg - het gecontracteerde vermogen van de organisatie flink terug. Achteraf bleek dit niet de bedoeling, want het oude vermogen was nodig zodra het pand weer volledig in gebruik werd genomen. Er volgden zelfs rechtszaken om het eerdere gecontracteerde vermogen terug te krijgen, maar die haalden weinig uit voor de organisatie. Gelukkig kwam er een slimme oplossing om de hoek kijken: twee batterijen. Die helpen nu om de pieken in de energievraag op te vangen, zodat het pand (gedeeltelijk) weer benut kan worden.
• Afvalbedrijf: dit afvalbedrijf wil het liefst helemaal overstappen op elektrisch rijden. Maar uit een rekensom bleek: als alle vrachtwagens tegelijk vol aan de lader gaan, is zelfs met een batterij van 4 MWh extra stroom van een aggregaat nodig. Desondanks kwamen de batterijen er alsnog. Door niet alle vrachtwagens te elektrificeren, kon er alsnog verduurzaamd worden.
• Papierproducent Sappi: De producent had al flink wat staan: drie WKK’s en één e-boiler. Voor de volgende stap in verduurzaming wilden ze daar een extra e-boiler aan toevoegen. Dat kon, zelfs midden in een congestiegebied. In overleg met Enexis kregen ze 24 megawatt extra leververmogen. Met één belangrijke afspraak: als Enexis daarom vraagt, zetten ze hun WKK’s in om stroom terug te leveren aan het net.
• Fastned: Het snellaadnetwerk wist de wachttijd voor nieuwe stroomaansluitingen te omzeilen door op bestaande aansluitingen vermogen terug te geven en op andere plekken energie te sturen via een capaciteitsbeperkend contract (CBC’s).

1a. Zie je voor de lange termijn een risico op een tekort aan batterijen, nu steeds meer bedrijven en huishoudens ze willen gebruiken?

“Dat risico is er zeker. Nu is er nog een overcapaciteit aan batterijen, vooral omdat de verkoop van elektrische auto’s even terugvalt. Maar als die markt straks weer aantrekt én het net blijft overbelast, dan kan het aanbod over drie jaar zomaar krap worden.”

1b. En wat doet dat met de prijs?

"Op dit moment zijn batterijen relatief goedkoop, vooral omdat er wereldwijd meer aanbod is dan vraag. Maar zodra de vraag weer aantrekt, zal ook de prijs van batterijen waarschijnlijk stijgen.”

2. Komen er nieuwe batterijtechnologieën aan die minder afhankelijk zijn van lithium?

“Ik verwacht zeker dat er goede alternatieven op de markt komen. Bij TU Delft en TU Eindhoven werken ze al aan innovaties zoals toepassingen met zoutbatterijen. Maar nieuwe technieken zitten veelal nog in de ontwikkelingsfase. En als het gaat om grootschalige toepassingen, willen banken en verzekeraars vooral bewezen technologie. Daarbij heeft lithium nog steeds een voorsprong vanwege de hoge energiedichtheid. Dus de alternatieven gaan er zeker komen, maar het zal nog wel een paar jaar duren voordat ze een aanzienlijk marktaandeel hebben."

Het is duidelijk dat de uitdagingen rond netcongestie groot en urgent zijn. Maar zoals Jan Willem laat zien, liggen korte termijn oplossingen ook al klaar. Slimme toepassingen als flexibel energiegebruik, bidirectioneel laden en batterijen maken het nu al mogelijk om te groeien, het net te ontlasten én er als bedrijf financieel voordeel uit te halen. Kijk daarom actief naar deze mogelijkheden en zorg dat je niet tegen de grenzen van het elektriciteitsnet aanloopt.