(Oplossingen voor) netcongestie: zo kun jij wél vooruit

We spreken van netcongestie als er meer vraag naar of aanbod van elektriciteit is dan het elektriciteitsnet aan kan. Het net kan namelijk maar een maximale hoeveelheid elektriciteit transporteren. Zie het als een snelweg: rijden er te veel auto’s tegelijkertijd op, dan ontstaat er een file.

Bij netcongestie is de ruimte van het net te klein voor de hoeveelheid stroom die vervoerd moet worden. Dat is nu ook aan de hand op ons stroomnet. Op een lekker zonnige dag wekken we met z’n allen bijvoorbeeld veel zonne-energie op. Maar het huidige net is er niet voor gemaakt dat we al die energie in één keer terugleveren. Daarvoor is er te weinig transportcapaciteit. En dat zorgt voor problemen.

Net als bij files lijkt de oplossing in eerste instantie voor de hand te liggen: je maakt de weg breder óf je laat minder auto’s tegelijkertijd toe. Een weg verbreden kost veel tijd. Net als het verzwaren van het net. En tot het zover is, kunnen we geen nieuwe aansluitingen toevoegen waardoor het nog drukker zou worden. Dus om het huidige energienet overeind te houden, moeten we op bepaalde momenten of plekken minder stroom toelaten.

Dat heeft natuurlijk grote gevolgen. Want als we niet meer kunnen transporteren, kunnen we ook minder mensen toelaten op het net. En dat belemmert bedrijven die willen groeien of zich ergens willen vestigen. En een rem op toegang tot het elektriciteitsnet zet ook een rem op de energietransitie. Want in gebieden waar de netcapaciteit schaars is, mogen vaak geen nieuwe duurzame energieprojecten van start gaan. En dat geldt inmiddels bijna voor heel Nederland.

Hoe zijn we hier gekomen? Kort door de bocht: ons gebruik van het stroomnet is veranderd, maar het net is dat nog niet. Daar zijn ruwweg drie redenen voor te noemen:

• We gebruiken meer stroom en gebruiken deze vaak in pieken
• Duurzame energiebronnen produceren minder constant stroom dan traditionele alternatieven
• We gaan van centrale naar decentrale opwek: en dus van één- naar tweerichtingsverkeer op het net.

We gebruiken meer stroom

Door de groei van onze bevolking en van onze economie gebruiken we steeds meer stroom. Daar komt de elektrificatie ook nog bovenop. Want omdat we willen verduurzamen, gebruiken we minder fossiele brandstoffen en gaan we vaker over op elektriciteit. Denk aan elektrische kookplaten of warmtepompen. Voor elektrische auto’s hebben we een hele laadinfrastructuur opgetuigd. Bijna iedere wijk en veel bedrijventerreinen hebben laadpalen.

Ook bedrijven zetten hier fors op in, bijvoorbeeld met elektrische vrachtwagens of machines. Deze vragen vaak op één moment veel capaciteit tegelijk van ons elektriciteitsnet. Bijvoorbeeld op maandagochtend om 08.00 uur, als allerlei machines worden opgestart. En die elektrificatie gaat voorlopig alleen maar door.

De pieken van duurzame bronnen

We zitten in een energietransitie. We willen de klimaatdoelen behalen. Daarom schakelen we over van fossiele brandstoffen zoals kolen en olie, naar duurzame vormen van energie als zon, wind en warmte. Nu we steeds meer duurzame energie opwekken, wordt deze energie ook vaak teruggeleverd aan het net. Het betekent ook dat het net te maken krijgt met piekmomenten. Bijvoorbeeld als de zon veel schijnt of het heel hard waait: dan is er een piek in duurzame energieproductie. Op die momenten komt het energienet onder grote spanning te staan.

Van centrale naar decentrale opwek

Het stroomnet is bedacht met het idee van centrale productie. In de oorspronkelijke situatie wekken een paar grote, landelijke centrales stroom op. Vanuit daar wordt het verdeeld over het land. De kabels bij de centrale zijn dik en vertakken steeds verder. In dunbevolkte gebieden liggen nu vaak dunne kabels.

Op de plekken met ‘vijfbaanssnelwegen’, de drukste plekken van Nederland, wordt minder opgewekt. En dunbevolkte gebieden, waar de transportcapaciteit te laag is, lenen zich juist goed voor de opwek van grote hoeveelheden zonne- en windenergie. Maar om stroom decentraal op te wekken en te vervoeren naar plekken waar het nodig is, is meer transportruimte nodig. En ons stroomnet is daar niet op ingericht.

Veel bedrijven ondervinden hinder van netcongestie. Bijvoorbeeld:

• Je wilt uitbreiden, maar krijgt geen grotere aansluiting op het energienet. Je bent daarom beperkt in mogelijkheden om je bedrijfsactiviteiten te laten groeien.
• Je wilt je bedrijfsdak volleggen met zonnepanelen. Maar je krijgt nu vaak geen toestemming van je gemeente en netbeheerder op opgewekte energie terug te leveren aan het net. En dat zet je business case voor jouw duurzame energieproject onder druk.
• Wil je jouw wagenpark elektrisch maken, dan is de kans groot dat je geen laadpunten mag aansluiten.
• En is jouw duurzame energiecentrale wel al aangesloten? Dan kan het zijn dat deze wordt uitgeschakeld als ze te veel produceren.

Netcongestie heeft ook grote gevolgen voor de totale energietransitie. Dat zit zo:
Het aanbod van fossiele energie is makkelijker te sturen (kort gezegd, bij meer vraag ‘stook je meer kolen’). Dat is voor duurzame energie wat lastiger, omdat we weinig invloed hebben op de hoeveelheid zon of wind op een dag.

Hoewel bedrijven met zonnedaken vaak energie overhouden, zien we dat er landelijk gezien juist veel te weinig groene stroom beschikbaar is. Dus we kunnen het ons eigenlijk helemaal niet permitteren om bestaande duurzame energiecentrales uit te moeten zetten of nieuwe projecten stil te leggen.

Hoe zit het in mijn regio?

Er zijn regionale verschillen bij netcongestie. Op de capaciteitskaart zie je waar de grootste problemen zitten. Inmiddels is Nederland al grotendeels rood en oranje gekleurd. De kans dat jouw bedrijf in een congestiegebied ligt, is dus aannemelijk!

En nu?

Laten we even teruggaan naar de vergelijking met de file: naast het beperken van het aantal auto’s, is ook het verbreden van de snelweg een oplossing. Netbeheerders werken hier op dit moment hard aan. Ze noemen dit het verzwaren van het elektriciteitsnet. Dit kan nog jaren duren. Want het is een grote klus, die door tekorten aan materiaal en personeel nóg lastiger wordt.

Congestiemanagement

Terwijl ze hard werken aan verzwaring van het net, zetten veel netbeheerders ook in op congestiemanagement: een systeem waarbij ze vraag en aanbod afstemmen op de capaciteit van het net, tegen financiële vergoedingen.

Is de druk op het net te hoog? Dan krijgt een producent van duurzame energie bijvoorbeeld een vergoeding om tijdelijk minder te produceren en terug te leveren aan het net. Zo willen ze de piekmomenten afzwakken om problemen te voorkomen.

Neemt jouw netbeheerder contact met jou op om je aansluiting te beperken of mee te werken aan congestiemanagement? Dan kan het handig zijn om de hulp in te schakelen van een Congestion Service Provider (CSP) zoals Groendus.

Het is dus zeker nodig om het net te verzwaren, om de groeiende elektrificatie aan te kunnen. Maar jouw bedrijf wordt misschien geremd in je groei of verduurzaming. Simpelweg om dat je jouw aansluiting niet kunt vergroten. En verzwaren gaat nog even duren. In delen van Nederland betekent dit ook dat er voorlopig weinig tot geen mogelijkheden zijn om je aansluiting te veranderen. Dus wat doen we in de tussentijd?

We bedenken slimme manieren om meer groene stroom op te wekken. Om jouw bestaande netcapaciteit beter te benutten. Of om toch een grotere lever-aansluiting te krijgen voor je bedrijf . Het goede nieuws: die zijn er zeker! En daardoor hoef je niet altijd te wachten op oplossingen van overheid of netbeheerders. Je kunt direct zelf aan de slag. Bijvoorbeeld met:

• Gelijktijdigheid: je opgewekte stroom direct gebruiken
• Lokale opslag van energie
• Directe lijnen
• Lokale energiemarktplaatsen en groepscontracten
• Dynamische vermogensregeling met een EMS
• Congestiemanagement
• Andere innovatieve benaderingen

Gelijktijdigheid

Als je ervoor zorgt dat je de stroom die je opwekt direct zelf gebruikt, heb je helemaal niks te maken met de ruimte op het energienet. Dat vraagt flexibiliteit in de momenten waarop je stroom verbruikt. Maar het maakt je ook minder afhankelijk: nu en in de toekomst. En het is financieel ook aantrekkelijk: je gebruikt meer van wat je opwekt en hoeft dus minder stroom in te kopen.

Het afstemmen van je energieverbruik op de opwek noemen we gelijktijdigheid. Klinkt misschien logisch, maar hoe doe je dat praktisch gezien?

Eerst wil je meer inzicht krijgen in je verbruik en opwek:

- Je verbruiksprofiel: wanneer verbruik je de meeste energie?

Bekijk dit niet alleen per dag, maar ook per week en over het jaar heen. Zo krijg je inzichten in verbruik tijdens vakanties, diverse seizoenen en op weekniveau.

- Je opwekprofiel: hoe ziet het patroon van opwek eruit?

Dit is het makkelijkste voor zonne-energie: je ziet dan een duidelijk jaarpatroon dat verband houdt met de hoeveelheid zonlicht.

Combineer jouw verbruiks- en opwekprofiel en je ziet hoeveel energie je daadwerkelijk direct gebruikt en hoeveel je teruglevert. Weet je dat bepaalde uren per dag het meest zonnig zijn? Laat dan ook je meest energie-intensieve processen plaatsvinden.

Andersom kan ook: sluit je opwekprofiel aan bij jouw verbruik. Bijvoorbeeld door je zonnepanelen anders op te stellen dan standaard. Met een oost-westopstelling, zorg je bijvoorbeeld dat er een minder grote productiepiek midden op de dag plaatsvindt. Zo kun je een deel van de opwek verschuiven naar andere momenten op de dag. Dat kan soms 10% schelen! Een volledig verticaal systeem met dubbelzijdige panelen heeft wel 35% lagere piekbelasting en verspreidt die piek naar 3 uur eerder én later op de dag.

Voor een totaalplaatje van gelijktijdigheid moet je in je analyses ook rekening houden met energieopslag of energietarieven.

🌱 Lees meer over gelijktijdigheid in dit artikel.

Lokale opslag van energie

Wek je duurzame energie op, dan kun je een deel van die energie direct gebruiken. Maar je hebt misschien niet alles meteen nodig. Normaal gesproken lever je jouw overschot dan terug aan het net. Soms kan of mag dit niet.

Een andere optie is energieopslag! Zet je groene stroom om in andere vormen van energie. Denk aan transport, koeling, warmte, of aan opslag in batterijen. Met een batterij sla je de energie tijdelijk op. Zo kun je deze op een later moment alsnog gebruiken. Of terugleveren als er wel ruimte op het net is en het financieel interessanter is.

Bij opslag denk je misschien snel aan accu’s, maar er zijn veel verschillende vormen energieopslag denkbaar. Bijvoorbeeld:

Opslag in transport

Je kunt energie ook opslaan door je elektrische auto’s op te laden. Hiermee wordt de duurzaam opgewekte energie ingezet voor transport. Met laadpalen kun je een goed variabel verbruiksvermogen toevoegen aan je energiesysteem. Bij overproductie kies je ervoor om jouw auto’s te laden. Hier zitten natuurlijk wat kanttekeningen aan: je moet de ruimte hebben om een laadpark aan te leggen én je auto’s hebben natuurlijk op bepaalde tijden wel een ‘volle tank’ nodig. Ook geldt: vol is vol. De capaciteit is beperkt.

Opslag in koeling of warmte

Zet geproduceerde energie om naar warmte of koude voor andere processen. Denk bijvoorbeeld aan warm water om schoon te maken of koelingen waarin je producten opslaat. Een koelruimte kan zo een buffer worden, die je ‘vult’ met zonne-energie. Je kunt de buffer soms ook extra benutten, bijvoorbeeld door een vriescel verder door te koelen naar een lagere temperatuur. Ook hiermee kun je energie sturen.

Opslag tegen piekbelasting

Je kunt opslag ook gebruiken om pieken op te vangen. Het is logisch dat je energie in pieken verbruikt. Bijvoorbeeld als bepaalde machines opstarten of als iedereen tegelijk aanwezig is. Als je die piek aan vermogen uit energieopslag kunt halen, kun je de ontstane ruimte gebruiken voor groei. Zie het als een grote batterij die zich tijdens momenten van normaal verbruik oplaadt. Tijdens de pieken gebruik je juist de energie uit die batterij. Hiermee voorkom je dat je jouw GTV op piekmomenten overschrijdt afsluiten (als dat al lukt) voor enkele piekmomenten.

Energieopslag ontwikkelt zich razendsnel. Heb je nu nog geen passende oplossing gevonden, dan is de kans groot dat deze in de maak is! Denk bijvoorbeeld aan de productie van waterstof en waterstoftanks. Hierdoor kan energie langer opgeslagen blijven dan bij een accu of warmtebuffer en toch flexibel worden ingezet. De energie kan later weer omgezet worden naar elektriciteit, of worden getransporteerd en verkocht. Of je kunt er auto’s, vrachtwagens of tractoren op laten rijden. De techniek bestaat al lang, aan de praktische toepasbaarheid en betaalbaarheid op kleine schaal wordt nu nog hard gewerkt.

Directe lijnen en lokale energiemarkten

Is opslag geen optie? Of is het niet voldoende om jouw overschot aan energie op te vangen? Dan kun je ook in de buurt op zoek gaan naar een afnemer van jouw stroom. Iemand die jouw overschot aan duurzame energie direct kan gebruiken. Bijvoorbeeld met een directe kabelverbinding. Je levert jouw overtollige duurzame energie dan direct aan de buren. Daar speelt het centrale elektriciteitsnet helemaal geen rol in.

Een directe lijn mag volgens de elektriciteitswet. Ten minste, als je deze alleen gebruikt om elektriciteit direct te transporteren van een duurzame opwekinstallatie naar een afnemer. Met een tussenmeter weet je precies hoeveel energie je onderling moet afrekenen. Dit is ook een voorwaarde voor een SDE++ subsidie.

Is een directe kabelverbinding ook geen mogelijkheid, of duurt het te lang tot deze af is? Dan kun je jouw duurzame stroom ook direct verkopen aan een gebruiker in de buurt via een energiemarktplaats.

Groepscontracten

Hebben sommige bedrijven op jouw bedrijventerrein ruimte over, waar andere netruimte te kort komen? Dan kun je erover denken om een groepscontract af te sluiten. Je kunt dan elkaars ruimte benutten. Je hebt hier wel toestemming van de netbeheerder en TenneT voor nodig. En daar zijn voorwaarden aan verbonden. Je kunt er dus niet altijd vanuit gaan dat je een groepscontract kunt afsluiten.

Een groepscontract lost de netcongestie niet op, maar biedt je mogelijk wel ruimte om in een congestiegebied alsnog uit te breiden.

Cable pooling

Ligt jouw zonnepark dicht bij een windpark? Dan kun je misschien een netaansluiting delen! Dat noemen we cable pooling. Je hoeft geen extra aansluiting aan te vragen. Dat kan, omdat de zon en de wind elkaar mooi aanvullen. Als de zon schijnt, waait het meestal minder hard. En andersom. De pieken vullen elkaar dus ook aan. Zo maak je efficiënt gebruik van de netcapaciteit. En je bespaart op vastrecht aansluitkosten.

Dynamische vermogensregeling met een EMS

Een omvormer maakt van de gelijkstroom van je zonnecentrale bruikbare wisselstroom. Je kunt deze omvormers ook inzetten om de hoeveelheid stroom die je teruglevert aan het net te regelen. Met slimme software voorkomen de omvormers dat er meer elektriciteit doorheen stroomt dan mag volgens je Gecontracteerd Transportvermogen (GTV). Dat noemen we een dynamische vermogensregeling.

Het systeem bekijkt hoeveel energie het netwerk nog aan kan en reageert hierop. En dat is handig, want het voorkomt dat je je zonnepanelen helemaal moet uitschakelen. Een Energiemanagementsysteem voorkomt dat je je huidige contract niet overschrijdt. Daarmee voorkom je boetes.

Congestiemanagement

Met congestiemanagement hopen netbeheerders de transportcapaciteit op het net beter te verdelen. Daarmee willen ze de congestie tegengaan. En het net in de toekomst zo optimaal mogelijk benutten. De netbeheerder vraagt haar klanten in dit geval om tegen een vergoeding minder of meer vermogen te gebruiken. Dit geldt voor verbruik én teruglevering van energie. En je kunt verplicht worden deel te nemen.

Kiezen voor congestiemanagement

Misschien heeft je netbeheerder jou nog niet benaderd voor congestiemanagement, maar kan het voor jou wel interessant zijn! Heb jij bijvoorbeeld nog flexibiliteit in je Gecontracteerd Transport Vermogen (GTV)? Dan kan congestiemanagement een leuk financieel voordeel opleveren. En je draagt bij aan een oplossing voor het volle net.

En wil jij een grotere aansluiting, maar zit je in een congestiegebied? Dan kan je met je netbeheerder overleggen of een congestiemanagementcontract een mogelijkheid is. Onder de juiste voorwaarden kun je dan soms alsnog wat ruimte krijgen in afgesproken tijdsblokken.

Andere innovatieve oplossingen

Zonder teruglevergarantie verdien je geen geld aan de stroom die je ‘over’ hebt. Soms krijg je zelfs een boete als je wél teruglevert! Dat heeft natuurlijk invloed op de terugverdientijd van een zonnecentrale. En daarom zien veel bedrijven er dan toch maar vanaf om te investeren in eigen opwek. Toch zijn er veel mogelijkheden!

Zie je de business case van je zonne-installatie somber in? Dan kun je de investering ook minder risicovol maken. Wist je dat je een zonnecentrale ook kunt leasen? Met een leaseconstructie met een vergoeding voor een deel van de opgewekte stroom krijg je de bouw van een energieproject alsnog gefinancierd. En haal je zelfs zonder teruglevergarantie rendement uit je panelen.

Al met al hoeft netcongestie dus geen belemmering te vormen. Er zijn genoeg alternatieve, slimme routes om direct aan de slag te gaan met het verduurzamen van jouw energiehuishouding.

Bevindt jouw bedrijf zich in een gebied met (dreigende) netcongestie? Neem dan sowieso contact op met je regionale netbeheerder. Soms zijn maatwerkoplossingen mogelijk. Je netbeheerder kan bijvoorbeeld congestiemanagement aanraden of zelfs verplichten, en je in contact brengen met een Congestion Service Provider (CSP), zoals Groendus.

Vaak is er een wachtlijst: meld je duurzaamheidsproject dus altijd aan. Wil je niet wachten, ga dan aan de slag met een of meerdere van bovengenoemde oplossingen.

Hoe kies je een goede oplossing?

Elk project is anders, en we kunnen ons voorstellen dat je door de bomen het bos niet meer ziet. Waar begin je met het kiezen van een goede oplossing? Volg dit stappenplan!

1. Analyseer je eigen verbruik én productie;

2. Indien nodig, pas de opwekking aan. Bijvoorbeeld met een omvormer of door vermogingsbeperking toe te passen;

3. Pas je eigen verbruik aan op de opwek (gelijktijdigheid);

4. Sla overtollige energie op;

5. Kijk naar lokale oplossingen, bijvoorbeeld een directe lijn, energiemarktplaats of straks een groepscontract;

6. Is er geen lokale oplossing? Bespreek dan met je netbeheerder de mogelijkheden van congestiemanagementcontracten;

7. Herhaal de stappen om tot een optimale oplossing te komen.

Al met al zijn er genoeg manieren om aan de slag te gaan met het opwekken van duurzame energie. Oók in gebieden met netcongestie.

Kun je wel een handje hulp gebruiken? Onze experts kijken graag mee. Want we hebben een goed werkend netwerk nodig om de zakelijke energiemarkt verder te verduurzamen. We geven dus graag per locatie een advies over de oplossing die in jouw gebied het meest effectief is!