Eerste hulp bij congestiemanagement – Wat vraagt dit van jou?

• Een korte opfrisser over netcongestie
• Energiesturing toepassen? Dit vraagt het van jouw bedrijf
• Energiesturing op eigen initiatief 
• Drie voorbeelden van energiesturing
• Energiesturing na congestiemanagementverzoek van de netbeheerder 
• Capaciteitsbeperkend contract op afroep
• CBC-A in de praktijk
• Redispatch houdt de balans op het energienet in orde
• Redispatch in de praktijk
• Biedplichtcontract voor redispatch in de praktijk
• Realtime Interface: de noodrem van het elektriciteitsnet
• Groendus als Congestie Service Provider

Netcongestie, een term die je inmiddels overal tegenkomt. Er zijn twee soorten congestie, te beginnen met de invoedingscongestie. Bij deze variant is er overproductie, vaak van wind- of zonne-energie, en dit zorgt voor een lokaal overschot aan elektriciteit. De oplossing is meestal redelijk eenvoudig: de afschakeling van productielocaties zoals windmolenparken.

De tweede variant is de afnamecongestie. Momenten gedurende de dag is er zoveel vraag naar elektriciteit dat het energienet dit niet aankan en overbelast raakt. Oplossingen hiervoor zijn het verlagen of in tijd verplaatsen van de vraag of het toevoegen flexibele opwekbronnen. Deze variant is uitdagender om op te lossen. Uiteraard kan er geschoven worden in energieverbruik door elektrische auto’s op een later moment te laden, maar een fabriek uitzetten kan niet.

De afgelopen jaren is netcongestie ontploft. Klanten met zonnedaken in aanbouw hoorden ineens van de netbeheerder dat ze geen aansluiting meer konden krijgen. Hoe razendsnel netcongestie zich ontwikkelde, is ook zichtbaar in onderstaande afbeelding.

Energiesturing vraagt om de nodige voorbereiding van bedrijven. Of je nu zelf kiest voor energiesturing om te verduurzamen om te groeien, of omdat je reageert op een verzoek van de netbeheerder, de aanpak verschilt. We zoomen zowel in op wat er komt kijken bij energiesturing op eigen initiatief, als ook op het verzoek tot congestiemanagement van de netbeheerder.

Voor groei of verduurzaming heb je vaak meer elektriciteit nodig. Een grotere elektriciteitsaansluiting is op dit moment vaak geen optie . Gelukkig is er binnen de grenzen van je huidige aansluiting veel mogelijk, mits je ervoor zorgt dat jouw transportvraag tijdens piekuren vermindert. Met een vijftal methoden kun je als bedrijf energiesturing toepassen zodat de transportvraag tijdens piekuren vermindert. Dit geeft ruimte als bedrijf om stappen te zetten op groei of verduurzaming. 

1. Neem je energieverbruik onder de loep

De eerste stap is je energieverbruik grondig onder de loep nemen. Zo ontdek je pieken in het verbruik en kun je die aanpakken. Dit kan zo eenvoudig zijn als het installeren van ledverlichting, maar uiteraard zijn er ook verdergaande oplossingen.

2. Schuif met je verbruikspieken

Schuiven in je verbruikspieken speelt een cruciale rol. Zorg dat je eerst inzicht krijgt in wanneer en waarom pieken optreden. Is dit tijdens het laden van elektrische voertuigen op een laadplein? En kun je ook buiten de pieken laden? Het vinden van flexibel vermogen in je processen is een uitdaging, maar waardevol!

3. Bekijk de opties voor energieopslag

Een batterij is een optimaal middel voor de opslag van energie. Aan de ene kant kun je de te veel opgewekte elektriciteit opslaan en zo de pieken opvangen. Aan de andere kant kun je pieken in het verbruik opvangen door de opgeslagen energie in te zetten.

4. Lokale opwek mogelijk?

Zonnedaken voorzien bedrijven volop in hun energiebehoefte. Zo creëer je als bedrijf, met name in de zomer, ruimte voor bijvoorbeeld groei.

5. Verminder de opwekpiek met curtailen

Wil je investeren in duurzame energie, maar is de noodzakelijke aansluiting niet mogelijk? Onderzoek wanneer je effectief de productie van je zonnecentrale of windmolen tijdelijk kunt inperken, ook wel curtailen genoemd. Combineer dit met de opslag van energie en er is veel mogelijk. Vergeet ook niet om je businesscase in de gaten te houden. 

Casus 1: de verbruikspiek afvlakken met een batterij

Het eerste voorbeeld illustreert hoe simpel en effectief een oplossing kan zijn. Het betreft een organisatie dat in de zomer regelmatig zijn aansluitcapaciteit overschrijdt en geen extra transportvermogen krijgt. Hun oplossing? Het afvlakken van de pieken met een batterij. Wanneer er weinig energieverbruik is, laadt de batterij op om vervolgens tijdens piekmomenten overdag de opgeslagen energie in te zetten. Vooral op de tijden dat de airconditioning en de koeling volop draaien. In de winter is deze extra capaciteit niet nodig en daarom staat de batterij er tijdelijk.

Casus 2: een integrale aanpak met opwek, opslag en sturing

Deze casus bestaat uit een integrale aanpak, waarbij opwek van energie, opslag en sturing gecombineerd worden. Het bedrijf had plannen om hun zonnedak uit te breiden, met als doel om meer duurzame energie te produceren en hun CO₂-uitstoot te verminderen. Helaas was er geen extra capaciteit beschikbaar op het elektriciteitsnet en was teruglevering tijdens het weekend niet mogelijk. Om hun duurzaamheidsambities toch waar te maken, moesten ze werken binnen de grenzen van de bestaande capaciteit.

De oplossing was het installeren van extra zonnepanelen in combinatie met een 2 MW batterij. Nu wordt de zonne-energie voor later gebruik opgeslagen en de pieken in opwek worden afgevlakt. Ook wordt de opgewekte energie geleverd aan een tweede locatie aan de overkant, via de Groendus EnergieMarktplaats. De volgende stap is het onderzoeken of er nog ruimte is voor een aanvullende 2 MW aan zonne-energie op het dak. Dit bedrijf zet duidelijk in op grootschalige verduurzaming.

Casus 3: het flexibel inzetten van laadpunten

Een effectieve methode om netcongestie tegen te gaan is het toevoegen van flexibiliteit aan je bedrijfsprocessen, zoals het slim aansturen van laadpalen.

Het bedrijf van deze casus gebruikt het Groendus Laden platform om hun laadpunten te beheren. Hun elektrische voertuigen laden niet meer tijdens piekuren om 18:00 uur, maar later op de avond. Het laadplatform is ook gekoppeld aan het GOPACS platform, waar netbeheerders en bedrijven onderhandelen over het flexibel gebruik van het energienet. Wanneer de netbeheerder signaleert dat het net mogelijk overbelast raakt, geeft hij een signaal via GOPACS en kan het bedrijf hierop anticiperen door de laadtijden aan te passen. Dit helpt niet alleen netcongestie te voorkomen, maar het bedrijf ontvangt ook een vergoeding voor het beschikbaar stellen van dit flexibele vermogen.

Lees ook dit interview met Louis Custers waarin hij vijf praktijkvoorbeelden van energiesturing geeft. 

Je netbeheerder kan je verzoeken of verplichten om op specifieke momenten minder zonne-energie terug te leveren. Of om tijdens de spitsuren de elektriciteitsvraag te verminderen. Dit kun je zien als een vorm van ‘spitsmijden’ en wordt congestiemanagement genoemd. Hierover maak je contractuele verzoeken met de netbeheerder en krijg je een financiële vergoeding voor. Er zijn drie gebruikelijke contracten voor congestiemanagement:

1. Capaciteitsbeperkend contract op afroep, CBC-A (vrijwillig of verplicht)
2. Redispatch (vrijwillig)
3. Biedplichtcontract voor redispatch (verplicht)

Neemt jouw netbeheerder contact met jou op om mee te werken aan congestiemanagement? Dan kan het handig zijn om de hulp in te schakelen van een Congestion Service Provider (CSP) zoals Groendus. Lees hier meer over hoe je (verplicht) congestiemanagement kan inzetten als strategische kans. 

Een 'capaciteitsbeperkend contract op afroep' (CBC-A) is een overeenkomst tussen jou en de netbeheerder over het afnemen en terugleveren van elektriciteit. Bij een CBC-A geeft de netbeheerder een dag van tevoren aan welke beperkingen er gelden. Om deze reden valt een CBC-A in de categorie ‘day-ahead’ producten.

CBC-A in de praktijk

1. Je hebt met een netbeheerder afspraken gemaakt over welke vergoedingen je ontvangt als jouw transportcapaciteit wordt beperkt, in de vorm van een Capaciteitsbeperkend Contract op Afroep.
2. Een dag van tevoren lever je een transport-prognose (t-prognose) aan bij de netbeheerder, waarin je noteert wat je per kwartier verwacht te leveren of af te nemen aan energie. Let op: hiervoor moet je goed weten hoe jouw energiestromen eruitzien!
3. Met deze transportprognoses maken netbeheerders berekening of ze overschotten of tekorten in hun netten verwachten. Via het landelijke platform GOPACS roepen ze marktpartijen waarmee ze CBC-A's hebben afgesloten op om hun verbruik- of productie te beperken om ze deze problemen op te lossen.
4. Je bevestigt dat je de beperkingen van de netbeheerders hebt ontvangen, en past je transport-prognose aan zodat deze de nieuwe beperkingen ook meeneemt.
5. Op de aangewezen dag kom je de afgesproken maatregelen na via het sturingsplatform.
6. Tenslotte ontvang je een vergoeding. Deze is meestal gebaseerd op de hoeveelheid energie die je (niet) hebt geleverd op geproduceerd. Je moet hiervoor zelf de data aanleveren, en de netbeheerder checkt of dat klopt.

In ons elektriciteitssysteem moet altijd evenveel energie gebruikt als opgewekt worden, zodat het net in balans blijft. Bij een afroep van een CBC-A weten marktpartijen op tijd welke beperkingen er gaan gelden en kunnen ze via de energiemarkten deze balans regelen. Maar er kunnen ook lokale problemen ontstaan die pas op de dag zelf bekend worden, waardoor er op korte termijn congestiemanagement nodig is. Dit zou echter de balans op het net verstoren. Daarom gaat er in dit geval tegelijk met een vraag voor netcongestie ook een vraag voor tegenacties uit naar bedrijven buiten het congestiegebied. Dit heet redispatch.

Met redispatch kun je vrijwillig ingaan op verzoeken van de netbeheerder om nog dezelfde dag (intra-day) de transportvraag op te schakelen of af te regelen. De netbeheerder kan je dit ook verplichten via een ‘biedplichtcontract voor redispatch’. In onderstaande afbeelding zie je hoe zo’n verzoek eruit ziet op het handelsplatform GOPACS.

Redispatch in de praktijk

1. De netbeheerder constateert dat over een x aantal uur congestie optreedt in een bepaald gebied.
2. Op het GOPACS platform verschijnt van de netbeheerder een verzoek om je elektriciteitsafname of teruglevering aan te passen, dit gebeurt minstens twee uur van tevoren.
3. Als bedrijf kun je op dit verzoek reageren door een prijs voor te stellen. De netbeheerder selecteert vervolgens het meest efficiënte en voordelige bod.
4. Op het afgesproken tijdstip kom je de afspraken na.
5. Na afloop checkt GOPACS of de afroep volgens afspraak verlopen is en betaalt de vergoeding.

Biedplichtcontract voor redispatch in de praktijk

Bij een biedplichtcontract voor redispatch werkt het proces vergelijkbaar als met een vrijwillige redispatch, maar dan met het verschil dat je vooraf contractuele afspraken hebt gemaakt met de netbeheerder. Je biedingen moeten dan ook overeenkomen met de voorwaarden die in dit contract zijn vastgelegd.

Naast energiesturing door bedrijven zetten netbeheerders ook een ander belangrijk middel in om het elektriciteitsnetwerk stabiel te houden. Dit is de Realtime Interface (RTI). Met dit systeem kunnen netbeheerders de productie van wind- en zonneparken direct inperken en zelfs stop zetten. Zo fungeert de RTI als een soort noodstop wanneer netcongestie zich acuut voordoet. Sinds 1 januari 2024 is een RTI verplicht voor alle nieuwe zonne-, wind- en batterij-installaties met een capaciteit van 1 tot 50 MW.

De onderwerpen in dit artikel waren onderdeel van de inspiratiesessie in april 2024. De twee andere presentaties van die dag waren:

• De strijd tegen netcongestie in Utrecht door de bril van netbeheerder Stedin. Door Warmold ten Zijthoff, regiodirecteur Utrecht bij Stedin.
• “Natuurlijk hebben we veel te weinig gedaan.” Voormalig CEO Alliander, Peter Molengraaf, openhartig over netcongestie